جواد عوض زاده

اگه روزی به ترجمه مدارک تحصیلی خودتون (برای ادامه تحصیل در خارج از کشور)نیاز پیدا کردین، بعد از کمی پرس و جو برای یافتن روند تایید مدارک، شما رو به دست سامانه خدمات آموزشی می‌سپارند! سامانه که زیر نظر اداره کل امور دانشجویان داخل وزارت علوم فعالیت میکنه.

از اونجایی که سالانه صدها دانشجو در کشورمون قصد ترجمه مدارک خودشون رو دارند و احتمالا این روند رو از این به بعد هم باید طی کنن، شاید این بررسی تلنگری به مسئولین وزارت علوم باشه تا کمی جدی‌تر بر روی این گونه سرویس‌ها کنترل داشته و کیفیت این چنین سرویس‌هایی رو مدنظر قرار بدن.

قطعا هدف اصلی راه‌اندازی این چنین سرویس‌هایی سرعت بخشیدن به مراحل کار و جلوگیری از اتلاف وقت، هزینه و انرژی است. پس در بررسی این سامانه علاوه بر وب سایت، عوامل خارجی و کل سیستم را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کنیم.

عملکرد وب سایت در موتورهای جستجو

با جستجوی عبارت سامانه خدمات آموزشی در گوگل دو نتیجه اول با یک عنوان ولی با دو آدرس متفاوت نمایش داده می شوند! با بررسی این دو صفحه، به نظر تفاوت چندانی با هم ندارند، ولی با کمی دقت بیشتر، نتیجه اول را به نظر کامل‌تر یافتیم.

پیشنهاد می کنیم دسترسی موتورهای جستجو به نتیجه دوم که با آدرس آی پی است، منع شود تا بازدیدکننده راحت‌تر و بدون دغدغه انتخاب آدرس صحیح به راحتی به سامانه دسترسی داشته باشد.

متاسفانه یکی از نکاتی که وب سایت‌های سازمانی به آن توجه نمی‌کنند، آدرس دهی با استفاده از آی‌پی است! سالهاست که استفاده از دامنه برای آدرس‌دهی در دنیا استفاده می‌شود ولی هنوز هم شاهد آدرس‌دهی با استفاده از آی‌پی هستیم. به خاطر سپردن یک عدد چهار بخشی مثل 91.99.101.134 بسیار سخت تر به خاطر سپردن آدرسی مثل mad.msrt.gov.ir است.

نکته بعدی استفاده از تگ توضیح برای نمایش متنی توضیحی در جستجوگرها می‌باشد. به دلیل اینکه در طراحی صفحات این سامانه از تگ Desc استفاده نشده، موتور جستجو به صورت خودکار بخشی از متن موجود در صفحه را به عنوان توضیح وب سایت معرفی می‌کند.

اگر جمله‌ای در توصیف این سامانه به عنوان توضیح درج می‌شد، کاربر با اطمینان بیشتری بر روی لینک این سامانه کلیک می‌کرد.

ظاهر وب‌سایت از نگاه طراحی و زیبایی

بدیهی است که ظاهر کنونی وب سایت، از نظر زیبایی در شان وزارت علوم نمی‌باشد. رنگ بندی اشتباه، چینش غیر اصولی عناصر، عدم استفاده از فضای معکوس، تایپوگرافی غیر اصولی، تصاویر نازیبا و در کل طراحی غیر مرتبط و غیر اصولی، از دلایل بروز این مشکل هستند.

وب‌سایت، نخستین نمایی است که بازدیدکنندگان بالقوه از آن برداشت می‌کنند. واضح است که عدم توجه به کیفیت سرویس ارائه شده، از نظر بسیاری از متقاضایان بالقوه به معنی عدم توجه آن به کیفیت خدمات ارائه شده است.

با دیدن صفحه اول وب سایت سامانه خدمات آموزشی اولین چیزی که در ذهن تداعی می‌شود، چینش و ساختار گنگ این وب‌سایت است. بازدیدکننده در نگاه اول با چینش شلوغ این وب‌سایت مواجه شده و برای پیدا کردن گزینه موردنظر زمان زیادی را باید صرف کند.

یکی از دلایل عمده ضعف وب سایت استفاده از شیوه‌ی کدنویسی به اصطلاح “Table Based” است. سالهاست که از تاریخ انقضای این شیوه کدنویسی می گذرد، ولی متاسفانه شرکت‌های بزرگی در ایران هنوز هم از این مدل استفاده می‌کنند. مدل طراحی بر پایه جداول توسط موتورهای جستجو به درستی پشتیبانی نشده و به همین دلیل محتوای وب سایت‌ها در نتایج جستجوهای مرتبط در موتورهایی مانند گوگل و بینگ قرار نمی‌گیرد.

متاسفانه تاثیر ظاهر وب‌سایت و تلاش برای لذت‌بخش کردن استفاده از وب‌سایت‌ها هنوز اولویت و اهمیت خود را نزد طراحان ایرانی بدست نیاورده، چه برسد به سرویس‌های تحت وب که به دلیل ذهنیت نادرست سازندگان آن مبنی بر نیاز انحصاری به سرویس دهی، از نعمت زیبایی و کاربردپذیری بی‌بهره‌اند.

به نظر می‌رسد دلایل ذکر شده فوق برای نشان‌دادن عدم توجه سازندگان این سرویس به ظاهر سامانه کفایت نموده و به همین دلیل بررسی در این زمینه را به اتمام می‌رسانیم.

بررسی محتوایی

حجم مناسبی از محتوای متنی برای وب سایت تولید شده، اما متاسفانه این محتوا به شکل درستی در صفحات قرار داده نشده‌اند.

حجم زیادی از محتواهای تولید شده مانند اطلاعیه‌ها (که در فرمت عکس و با سایز بزرگ، بدون فشرده سازی!) یا راهنمای استفاده (که با نام‌های نامناسب مانند دستورالعمل متقاضیان نامگذاری شده و در فرمت PDF قابل دریافت است) برای دانلود در سامانه قرار داده شده‌اند؛ در حالی که بهتر بود این راهنمایی‌ها در صفحاتی تعبیه شده در سامانه به کاربر نمایش داده شده و در کنار آن امکان دانلود راهنمایی در فرمت PDF نیز قرار داده می‌شد.

بررسی فنی

با چک کردن سامانه از نظر رعایت استانداردهای اچ‌تی‌ام‌ال توسط سازمان W3C به 81 خطا برخوردیم و این نشان از عدم رعایت استانداردهای فنی صنعت وب دارد.

آدرس صفحات به زبان انگلیسی بوده و ساختار تو در تو دارند. به عنوان مثال، صفحه «درخواست تایید مدارک»، در آدرس زیر قرار دارد:

http://mad.msrt.gov.ir/EDUS/ConfirmDiploma/ConfirmDiploma1.aspx

این آدرس طولانی، انگلیسی و پیچیده است و بهتر است با چنین آدرسی جایگزین شود:

http://mad.msrt.gov.ir/تایید_مدارک/

نکته‌ای که به لحاظ فنی برای ما قابل تامل بود استفاده از کد جاوا اسکریپت به عنوان مقصد به جای استفاده از آدرس مستقیم برای لینک‌ها بود!
اگر بخواهیم بیش از این نکات فنی را بررسی کنیم، مشکلات بسیاری مطرح می‌شود که از حوصله شما خارج است!

بررسی عملکردی و کاربردپذیری

متاسفانه یکی از بارزترین نکاتی که در نه فقط در این سامانه بلکه در بسیاری از سامانه‌های وابسته به وزارت علوم مشاهده شده، ملزم کردن بازدیدکننده به استفاده از نسخه‌های قدیمی اینترنت اکسپلورر (IE) است!

با توجه به اهمیت موضوع، روند تغییر سلیقه کاربران ایرانی در استفاده از مرورگرهای روز دنیا را در چند سال اخیر دنبال می‌کنیم. نمودار زیر میزان استفاده کاربران ایرانی از مروگرهای مختلف را طی سال‌های 2010 تا 2014 میلادی نمایش می‌دهد.

حال نمودار بالا را از نظر نقطه شروع در سال 2010 تا نقطه پایان در سال 2014 به تفکیک نوع مرورگر با هم تحلیل می‌کنیم.

• مرورگر اینترنت اکسپلورر از 65 به 25 درصد
• مرورگر فایرفاکس از 26 به 47 درصد
• مرورگر کروم از 2 به 23 درصد
• مرورگر اپرا از 3 به 2 درصد

برای روشن‌تر شدن قضیه اطلاعات تکمیلی مربوط به تفکیک بر اساس نسخه مرورگر را در نمودار زیر مشاهده کنید. همانطور که می‌بینید میزان استفاده از نسخه‌های پایین‌تر از 8 مرورگر اینترنت اکسپلورر حدود 3درصد است! بطور کلی میزان استفاده از مرورگرهای تاریخ مصرف گذشته در کاربران ایرانی آن‌ها کمتر از 10 درصد است.

حال که با بروزترین آمار میزان استفاده کاربران از مرورگرها آشنا شدیم، با توجه به توضیح زیر که در سامانه آمده چند سوال به ذهن ما خطور می‌کند.

• آیا اجبار 97 درصد متقاضیان به استفاده از نسخه‌های تاریخ گذشته مرورگر اینترنت اکسپلورر درست است؟
• چرا به جای بروزرسانی دانسته‌ها و استفاده از آخرین تکنولوژی‌ها و فناوری‌های صنعت وب بازدیدکنندگان را به عقب‌گرد محکوم می‌کنیم.
• آیا زمان آن فرا نرسیده که شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ کشورمان به فکر استانداردسازی و توسعه اصولی وب‌سایت‌ها، سامانه‌ها و پرتال‌های خود بیافتاند؟

برای بررسی عملکرد و تست کاربردپذیری ما روند ثبت درخواست تایید مدارک را با هم پی گرفته و آن را بررسی می‌کنیم. در صفحه نخست با کمی زحمت لینک درخواست تایید مدارک را می‌یابیم. با کلیک بر روی آن به صفحه‌ای با عنوان تعهدنامه می‌رویم که از ما درخواست تایید توافق نامه خواسته می‌شود. با توجه به مجهول بودن میزان هزینه موردنیاز برای عملیات موردنظر، بهتر بود که جدول هزینه‌ها در انتهای توافق‌نامه به متقاضی نمایش داده می‌شد.

لازم به ذکر است که ظاهرا طی چند روز گذشته ظاهرا تغییراتی در بخش ثبت داده‌ها در سامانه ایجاد شده و برخی مشکلات بخش ثبت در آن برطرف گردیده است.

عکس زیر مربوط به خطایی است که در هنگام انتخاب فیلد دانشگاه نمایش داده شده و اجازه ادامه ثبت را از متقاضی گرفته است. با توجه به فرم می‌توان خطای بوجود آمده در فیلد سال ورود و فیلد سال دانش‌آموختگی را نیز مشاهده کرد که خطای عدد نامعتبر نمایش داده می‌شود! در حالی که مقادیر سال وارد شده به ظاهر صحیح هستند.

نکته‌ای که در عکس بالا می‌توان به آن اشاره کرد عدم توانایی کنترل خطا در سامانه است. کاربر عادی با دیدن چنین صحنه‌ای احتمالا شوکه شده و نمی‌داند که باید به کجا مراجعه کند!

با توجه به بهبودهای انجام گرفته در بخش ثبت سامانه و رفع مشکلات اساسی آن، مثل خطاهای فنی و خطاهای تکنیکی و نمایش صحیح وضعیت درخواست، در ادامه تنها روند ثبت تقاضای ترجمه مدارک تحصیلی را بررسی کرده و نکات اصلی را گوشزد می‌کنیم.

پس از تایید تعهدنامه در فرمی مشابه عکس زیر، اطلاعات شخصی و اولیه از شما گرفته می‌شود. بهتر بود چینش فرم‌ها با دقت بیشتری انجام گرفته و با استفاده از تکنولوژی‌هایی همچون Ajax فرم‌ها تعاملی تر ساخته می‌شدند. هم چنین کمبود راهنمایی در حین پر کردن فرم‌ها هم‌چون بخش سری شناسنامه، احساس می‌گردد.

پس از ورود صحیح اطلاعات و ثبت اولیه درخواست یک کد رهگیری به شما تعلق گرفته و در ادامه را با استفاده از آن می‌توانید وضعیت خود را پیگیری کنید.

با ادامه تکمیل درخواست به فرمی مشابه عکس زیر می‌رسیم که مشخصات تحصیلی مورد نیاز باید در آن تکمیل گردند. در چند فیلد(مثل دوره، مقطع و…) با وارد کردن داده در فیلد، صفحه رفرش شده و داده‌های وابسته بروز می‌شوند. کاربر به هنگام رفرش شدن صفحه احساس عدم کنترل داشته که منجر به عدم رضایت او از فرم‎ها می‌گردد؛ استفاده از تکنولوژی Ajax می‌توانست این مشکل را برطرف نموده و بدون نیاز به رفرش شدن صفحه، داده‌ها را تغییر دهد.

در فیلدهایی هم‌چون انتخاب دانشگاه روش‌های بهتری برای نمایش لیست وجود دارد که پیشنهاد می‌گردد بر روی این نوع فیلدها بررسی بیشتری انجام شده و از تجربه‌ی سازمان‌هایی مثل سنجش استفاده گردد.

پس از تکمیل اطلاعات تحصیلی، سیستم بدون هیچگونه مقدمه‌ای مبلغ مورد نظر برای تایید مدارک را مشخص کرده و شما را به پرداخت هدایت می‌کند. جالب اینجاست که مبلغ دریافتی برای هر مدرک ظاهرا چیزی حدود 25 هزار تومان است که با توجه به تعداد احتمالی درخواست‌‌ها در سال، سود مناسبی را برای وزارت علوم دربردارد!

جالب اینجاست که طبق توضیح، ممکن است به هر دلیلی سامانه درست کار نکرده و پول از حساب شما کم شده ولی وضعیت شما تغییر نکند؛ در این حالت راه‌کاری بجز تعجب به بازدیدکننده داده نشده است!!

برای پرداخت مبلغ مشخص شده شما به درگاه پرداخت بانک ملی وصل شده و مبلغ موردنظر به حساب سازمان امور دانشجویان واریز خواهد شد.

پس از پرداخت مبلغ شما باید منتظر بشینید تا شخص تعیین‌شده در دانشگاه محل تحصیلتان سری به این سامانه زده و وضعیت شما را تکمیل کند! به نظر می‌رسد تا زمانی که مبلغ مشخص شده را پرداخت نکرده باشید، به درخواست شما ترتیب اثر داده نخواهد شد.

البته توصیه شخصی من تماس با آموزش دانشگاه و تقاضا از کارمند دانشگاه برای مراجعه به سیستم و تایید درخواست است.
پس از تایید دانشگاه و وزارت علوم، طبق توضیح سامانه، شما باید مدارکی رو که در سامانه آپلود کردید، با مراجعه به پست به آدرس تعیین شده ارسال کنید تا بعد از بررسی نهایی و تایید دوباره به آدرس شما ارسال شود!

بازهم یک توصیه شخصی دارم و اون هم مراجعه حضوری از ساعت 8 تا 12 به سازمان امور دانشجویی وزارت علوم به آدرس تهران، ضلع شرفی میدان فردوسی، خیابان انقلاب اسلامی، خیابان شهید موسوی(فرصت جنوبی)، پلاک 27 هست.

در نهایت اگر درخواست شما مورد تایید قرار گرفت، وضعیت شما به شکل زیر تغییر پیدا می‌کند.

جالب اینجاست که پس از تایید هم قابلیت اصلاح و تغییر داده‌ها وجود دارد!

نتیجه گیری

این بررسی کوتاه نشان داد که سامانه کنونی که حدود چهار ماه از عمر آن می‌گذرد، بسیار ضعیف‌تر از پتانسیل مورد نیاز برای چنین سامانه‌ای – که مورد استفاده قشر فرهیخته کشور است -، تهیه شده و بر روی دیدگاه استفاده‌کنندگان از آن نسبت به وزارت علوم، تاثیر منفی می‌گذارد.

شاید بهتر باشد که تصمیم‌گیران وزرات علوم و صدالبته سایر وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های کشور با توجه به برخی توضیحات عمومی داده شده در این بررسی، از این بعد دقت بیشتری را در راه‌اندازی سرویس‌های آنلاین خود لحاظ نموده و با توجه به اهمیت موضوع از تیم‌های حرفه‌ای‌تر و بروزتری برای طراحی و ساخت این چنین سرویس‌هایی کمک بگیرند.

با توجه به سطح این سامانه، با عرض پوزش به مجالی برای بررسی برخی نکات حرفه‌ای‌تر مانند کاربردپذیری، رابط کاربری و واکنش‌گرا بودن دست نیافتیم که شاید در بررسی‌های بعدی بیشتر به آن پرداخته شود.

این بررسی توسط جواد عوض زاده تهیه و به آدرس‌های زیر ارسال شده است.

• معاون مدیرکل امور دانشجویان داخل وزرات علوم، تحقیقات و فناوری
• مدیریت وب سایت سامانه خدمات دانشجویی
• بخش فناوری اطلاعات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
• مدیریت وب‌سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

به امید پیشرفت…